Menu

Bora Ercan

yogabiz blog2

Uzaktan yoga

Yoga bilgisini paylaşmak için eğitim almaya karar verdiğimde bir film arasındaydım. Hangi film olduğunu keşke hatırlasam. Hangi sinema, hangi koltuk ve bir gün ortası olduğunu anımsıyorum. Pandemiden önce sıklıkla yaptığım gibi sinemada tek başıma film izlemenin tadına varıyordum o gün de. Antrakt oldu, ışıklar yandı, reklamlar başlamadı, çoğunlukla olduğu gibi koltuğumda oturmaya devam ettim. Arayan soran var mı diye telefonuma bakarken yeni gelen bir e-postaya takılıp kaldım.

Gönderen Bora Ercan idi. Düzenli yoga yapan üyelere yazmıştı. Ben de haftanın yedi günü asana ve pranayama pratiklerim için stüdyodaydım. Yeni başlayacak olan Yoga Eğitmenlik Eğitimi (Bugünkü adıyla Yoga Uzmanlaşma Programı) hakkında bir e-postaydı bu. Birkaç hafta önce de stüdyonun adresinden gelmişti, okumuştum, silmiştim ve yoga pratiklerime devam etmiştim. Hocamızın mesajındaki bazı cümleler dikkatimi çekti ve eğitime katılmak istediğimi yazıp yolladım. Hızlı, pek düşünmeden yapılmış bir eylem gibi görünse de arka planda pek çok şey işledi, kendimi irdelediğimde buluyorum oradaki yanıtları.

Filmin birinci bölümü, bir ara ve filmin ikinci bölümü. Meğer hayatım, bu fasıla sonrası ikinci bölümde bir hayli değişecekmiş.

Kısa bir süre sonra eğitim başladı, yıllar içinde Bora Ercan’ın üç eğitim programına katıldım. Temel, ileri seviye yoga uzmanlaşma ve meditasyonda uzmanlaşma. Temel eğitim sonrası stüdyo programında arkadaşlarımla derslere başladık… Beş yıl olmuş. Aralarda pek çok farklı çalışma, eğitim…

Derken tüm dünyayı etkisi altına alan ölümcül bir virüs nedeniyle hayatlarımızı yaşama, işimizi yapma, ihtiyaçlarımızı karşılama biçimleri aniden değişiverdi. Çok uzun zaman olmadı ama bizler, yoga bilgisini paylaşmak üzere çalışan bizler, hızlı bir şekilde online olarak derslerimize kaldığımız yerden devam etmek üzere bazı düzenlemelere gittik.

Birden kendimizi bilgisayar/telefon kameraları karşısında bulduk. Belki sosyal medya alışkanlıklarımız vardı ama bu canlı dersler başka bir şeymiş, onu anladık. Katılımcıların neler yaşadığını anlamak için hemen farklı yoga asana çalışmalarına katılmaya başladım. Sevmiş olmalıyım ki kendi pratiğimi online derslere katılarak sürdürüyorum. Bu süreçte bana iyi gelen, Iyengar Yoga oldu ama yine de türler arası gezinmeye devam ediyorum. Iyengar’a biraz daha zaman ayırıyorum çünkü iyi biliyorum ki çerçeve bana iyi geliyor! (Sırtıma da iyi geldi doğrusu) Iyengar Yoga derslerine katıldığım tüm değerli hocalara buradan sevgilerimi sunuyorum.

“Çerçeve ile ne ilgisi var?” demeyin. Iyengar Yoga disiplini/bilgisi ister stüdyoda ister dijital platformda olsun dersi veren eğitmenin tutumu nedeniyle sizi çerçevelenmiş hissettiriyor ki bu ilk bakışta bazılarına “sınırlanmışlık” hissi verebilir oysaki orada gerçekleşen aslında bir özgürlüktür. Elbette diğer stillerde dersler veren eğitmenler olarak bizler de belli bir disiplin ve çerçeve ile bilgilerimizi paylaşıyoruz ancak bu Iyengar Yoga’da daha net diye düşündüm.

“Uzaktan yoga” uygulamak ve uygulatmak…

Yoganın kelime anlamlarında biri, “bir araya getirmek, bütünleştirmek”. Bu anlamı günümüz kent yaşamında stüdyoları düşünüp “sosyal bir araya geliş” olarak da yorumlayabiliriz herhalde.

Bu bir araya geliş şimdi dijital platformlarda. Bu platformlar katılımcılara ve eğitmenlere farklı deneyimler yaşatıyor. Örneğin fiziksel olarak bir stüdyoda yoga asana çalışmasına katıldığınızda mevcudiyetinizi ortadan kaldırmak gibi bir seçenek yoktur. Yani zihniniz uçuşsa bile fiziksel olarak “şimdide ve burada” olursunuz. Dersin yönlendiricisinin gözlemi, geri bildirimi yani bir çerçeve içindesinizdir.

Bir çerçevesever olarak bunu iddialı bir şekilde genellemek istiyorum: Her bireyin beşikten mezara çerçeveye ihtiyacı vardır. Annenin çizdiği çerçevede sorun varsa işimizde eşimize, çocuğumuzdan dostumuza, hobimize ilişki kurduğumuz/kuramadığımız her şeyle sorun vardır.

O nedenle şimdi kısaca psikanalizdeki çerçeve’yi tarif edip bunu yoga derslerine uyarlayacağım:

Bir şeyin ne olup olmadığını çerçeve belirler. Duvarda asılı bir resmin çerçevesi; belli bir kurguda, zamanda, sayfa sayısında akan romanın çerçevesi; boşluklarıyla, sesiyle sessizliğiyle bir müzik parçasının çerçevesi… Bir yoga dersinin ne olduğunu da çerçevesi belirler. Süresi, mekanı, dersin konusu, kullanılan araçlar, bedene saygı, söylenenleri duymak/uygulamak, zihni bedende/nefeste/anda tutmak, uyarıları kişisel algılamamak, görünür olmak…

Psikanalitik çerçeve de neyin psikanaliz olduğunu belirler. Yani bu kadar kritiktir. Sizi güvende hissettirir çünkü belirsizlik yoktur. Seans her zaman aynı gün ya da günlerde, aynı saatte yapılır. Ücreti bellidir, ne şekilde ödeme yapılacağı, ne zaman ücretin artacağı da, tatillerin nasıl olacağı ve bu zamanlarda ücret sisteminin nasıl olacağı da nettir, daha da önemlisi nedeni ne olursa olsun analize gitmediğiniz günün ücretini de paşa paşa ödersiniz. Evet aklınıza en ekstrem analize gidememe gerekçelerini de getirseniz bu çerçevenin dışına asla çıkılmaz, o para ödenir. Ben de ödedim.

Psikanalizdeki çerçeve bu kadar belirgin ve nettir ama kendisini oluşturan kurallar bütünü aslında biraz daha karmaşıktır. Zaman, mekân, maddi karşılık yanı sıra çalışmanın yapısı da bir çerçeve unsurudur. Her bir unsur çok önemli olmakla birlikte analist ile analizan arasındaki ilişki çok belirleyicidir çerçevede. Seans odasında, seans süresince kurulan ilişkinin dışına çıkılmaz. Çerçevenin işlevlerine çeşitli kuramcılar tarafından sembolik anlamlar atfedildiğini görürüz.

Bunlar içerisinde Anthony Bass’ın “When the frame doesn’t fit the Picture” başlıklı makalesinde belirttiği açıklamayı yoga asana pratiklerini sürdürdüğümüz seanslar için bağdaştırmaktan çekinmiyorum. Bass, psikanalitik çerçeve sayesinde günlük hayat ilişkilerimize benzemeyen, sınırları belli, güvenli ve özgür bir alandan söz eder.

Şimdi pandemi öncesi stüdyoda verdiğim yoga dersleri için Bass’ın psikanalitik çerçeve yorumunu ödünç alıyorum. Yoga uzmanlaşma programlarında hocalarımızın bize üzerine basa basa öğrettiği, bizim de eğitim alan yeni öğrencilere aktardığımız iki önemli bilgi vardır:

1. Öğrencinizi güvende hissettirin, güven verin, güvenli alan oluşturun.

2. Bunu yaparken şefkat ile yaklaşın. Ama bu öyle bir sınırda olmalı ki kişisel ilişkiye dönüşmemeli.

Bu iki bilgi, Bass’ın belirttiği gibi günlük ilişkilerimizden farklı, sınırlı, güvenli bir alan oluşturmamızı sağlar.

Bu alanda da katılımcı kendiyle, diğer uygulayıcılarla ya da sizle rekabet etme stresine girmeden pratiğini özgürce deneyimleyebilir. Bunu oluşturmak güçtür. Hatta bu tarifteki dozlar zaman zaman değişir, kıvam değişiklik gösterebilir ama belli bir üst-alt limit arasında gidip gelmek mümkündür. Çerçevenin diğer unsurları, ders saati, dersin türü, dersin süresi, derste yapılması/yapılmaması gerekenler (mesela eğitmenin ve katılımcının salondan çok gerekmedikçe çıkmaması, katılımcının bedeninin izin verdiğince pratiğini uygulamasına saygı göstermek, katılımcının beden hizalamasını yaparken kişisel alanına saygı…) dersin ücreti, tüm bunlar da bellidir, baştan uzlaşılır ve bunlara uyulur.

Gelin görün ki pandemi günlerinde çerçevenin kenarlarından biri, bazen ikisi deforme oldu, belki de kalktı. Bunun pek çok nedeni olabilir; zaman zaman kesintiye uğrayan internet bile çerçeveyi bozabilir. Dijital platform üzerinden ders veren ve derslere katılan bir yogasever olarak dijital çerçeveyi şu şekilde yorumluyorum:

Çerçeve seven bir yoga asana uygulayıcısı olarak; görüntümü açık tutmayı tercih ediyorum. Yukarıda da belirttiğim gibi bir stüdyo dersinde kendi görüntünüzü, mevcudiyetinizi şimdiki zaman ile ilişkilendirdiğiniz varlığınızı gözler önünden kaldırmanız mümkün mü? Hayır. Hatta orada görülmeye, fark edilmeye ihtiyacınız vardır. Bu sizi o asana pratiğinde, anda tutar. Hocanız size “Bacağını kaldır.” dediğinde “Yok ya ben bacağımı şimdi kaldırmayayım.” demezsiniz. Gelen komut ve eyleminiz bütünleşir, kulağınız da komutta olduğu için zihin de derlenir toparlanır. Asanadayken ters giden bir şeyler varsa da beni çerçeveleyen hocam gerekli uyarılarda bulunur, böylece hem bedenim hem zihnim yeniden ve yeniden şimdiki zamana gelir. Amacım dikizlenmek, kendimi ortaya koymak arzusu değil, pratiğimi gerçekleştirmek için araç kullanımıdır. Benim için çerçeveyi belirleyen temel unsur görüntümle derse katılmak. Benden talep edilen maddi karşılığı ödemek, zamanında derse katılım sağlamak ve hocanın belirlediği zamanda da çalışmayı sonlandırmak. Bu durumda “uzaktan yoga” beni derleyip topluyor, motive ediyor ve bana özgürleşme alanları/anları sunuyor.

Çerçeve seven bir yoga asana uygulatıcısı olarak; iki aya yakın bir süredir, haftada iki kez Hariom Yoga Merkezi’nin online platformundan yoga asana ve pranayama çalışmaları yaptırıyorum. Yeni platformumuz katılımcıları görmemizi sağlayacak. Eski sistemimizde katılımcıların sadece isimlerini görebiliyoruz, bir de yazdıkları yorumları. Sadece isim görmek bana şunu fark ettirdi; tanıdığım ve pratiğini bildiğim katılımcıları ders boyunca verdiğim asanaları yaparken zihnimde canlandırıyorum. Oldukça yoğun bir odaklanma gerektiriyor ama bir bağ kurmanız ve çerçevenizi çizmeniz için bir miktar işe yarıyor. Sonra ekranda sadece kendi görüntüm olmasına rağmen buna hiç bakmadığımı, sürekli olarak isim listesine bakarak konuştuğumu fark ettim. Başka bir görsel gerçeklik yarattım zihnimde. Katılımcıları görecek olduğumuz yeni sistemde çok özel bir neden olmadıkça kameraların açık olması eğitmenlerin dersin çerçevesini çizmesine, dolayısıyla sizlerin pratiklerine olumlu katkıları olacaktır.

Bir stüdyo dersinde gözlerimiz, zihnimiz açık, tüm mevcudiyetimizle orada bulunarak öğrencilerimizin yüz ifadelerini, bedenlerini, duruşlarını gözlemleriz; nefeslerini dinleriz, salondaki genel havayı duyumsarız, ne hissedildiğine ilişkin empati kurarız… Şimdi tüm bunları “uzaktan” tekrar kurmaya çalışıyoruz, uzaktan yogayı bütünleyici bir fonksiyona kavuşturmak çerçeve ile ve çerçeveye yüklenen anlam ile mümkün. Ücreti, saati, konusu/tekniği belli, kuralları yerinde, çerçevesi net olan yoga pratikleri bir araya getirme, bütünleme, derleme, toplama anlamını dijital de olsa yerine getirecektir.

 

Online yoga dersi katılımcılarına öneriler:

  • Kendi alanınızı oluşturun. Yoga matınız her zaman aynı yerde olursa daha iyi odaklanıp ev halinden yoga pratiğine daha hızlı geçiş yapabilirsiniz. Yoga stüdyosunun da yeri kolay kolay değişmez sonuçta. Salondan içeriye girdiğinizde dış dünya ile mesafeli, farklı bir mekan enerjisi ile karşılaşırsınız. Bunun gibi düşünebilirsiniz. Yoga yaptığınız alan ile ev hali arasında bir mesafe, bir fark…
  • Ev kıyafetlerinizle yoga yapmayın, mutlaka üzerinizi değiştirin. Sabah pratiği yapacaksanız kriya’larınızı uygulayın. Kişisel bakımlarınızı yapın, mümkün olabiliyorsa duşunuzu alın ve yoga matınıza yerleşin.
  • Yoga yapacağınız alanın havalandırmasını aksatmayın. Taze havayı önemseyin.
  • Bilgisayar ya da cep telefonunda bağlandığınız derste belirtecek herhangi bir notunuz yoksa kendinizi sessize alın, görüntünüzü açın. Görünmekten çekinmeyin, stüdyoya gittiğinizde görünür olmaktan çekiniyor muyuz? Görünür olmak sizi derste tutacaktır. Deneyin, önerimin etkisini bu şekilde daha iyi anlayabilirsiniz. Hocanız için de sizi görmek daha verimli bir ders vermesini sağlayacaktır.
  • Sizi bölebilecek her şeyden kendinizi yalıtın. Cep telefonuna gelen mesajlar, mailler, aramalar, yan odadan seslenen birileri vs. Bunlardan bir saat ya da bir buçuk saat kadar uzak kalmak dünyanın sonu olmadığı gibi yeni bir dünyanın kapılarını açacaktır. Evet bu kadar basit bir şey, bu kadar etkili sonuçlar sunuyor.
  • Yoga asana uygulamalarının en önemlisi shavasana. Ceset duruşu demektir. Pratiğin sonunda beden, nefes, zihin telaşsız ve sakindir. Beden tamamen kıpırtısızdır.  Bunun süresi dersin süresine bağlı olarak değişiklikler gösterebilir ancak en az 10 dakika olmalıdır. Hocanız dersi daha erken bitirse bile şavasanada bir süre kalmaya devam edin ki o da bunu önerecektir.
  • Kendinize ayırdığınız bedensel ve zihinsel yoga asana, pranayama, meditasyon uygulamalarında ekrana, hocanın kıyafetine, saçına, başına, kendinizin nasıl göründüğüne bakmak yerine (bakıyorsunuz demiyorum, insan zihni bir an bir şey dikkatini çeker, aklı kayar, normaldir) hocanızın sözlerine kulak kabartın ve dikkat kesilin. Yoga asana pratiğinde dinlemek, duymak, duyulanı uygulamak, verilen yönlendirmeleri yapmak, size özel uyarıları kişisel/egosal yorumlayıp alınmadan bedeninizde, nefesinizde, ruhunuzda uygulamak önemsenmesi gereken bir meditatif çalışmadır.

Bu önerileri hem bir öğrenci hem bir öğretmen olarak paylaşmak istedim.

Sevgiler

Hariom,

Nilüfer Eyiişleyen

10

Bilinçdışı, Unbewußt ya da Chitta. Peki ya bilinçaltı?

Hız, haz, yas, mutluluk, şefkat, arzu, bağlanma, özgürlük, acı, farkındalık, şimdide ve burada olmak, yapmak yerine olmak, acı, zihin, koşullanma, beklenti, yargı…

Batılı düşünüş biçimi bu kavramlardan söz ederken Epikuros’dan giriyor, Freud’dan çıkarken illa ki Nietzsche’ye, Schopenhauer’a, Spinoza’ya uğruyor.

Büyük düşünürlerin insanı sarıveren düşüncelerinden söz edilirken örneğin Bruno’nun, Schopenhauer’un, Spinoza’nın Hint düşünüşünden ne kadar etkilendiğine neredeyse hiç değinilmiyor. Dinleyici olarak katıldığım seminerlerden, sempozyumlardan, dinlediğim radyo programlarından, okuduklarımdan yola çıkarak bunu yazıyorum. Elbette ıskaladıklarım vardır ancak dikkat çekecek kadar bir “es geçme” olduğu kanısındayım.

Cemil Meriç, Bir Dünyanın Eşiğinde isimli kitabında net ifade eder: “Hint olmasa Schopenhauer olmazdı. Zaten o büyülü pınardan içmeyen tek Alman filozofu yok. Ya şairler? Heine, Novalis, Hölderlin, Rückert…” Yine Meriç, aynı kitapta Hint kültürünü kastederek: “Hiçbir felsefi düşünce zaman ve mekânda bu kadar yayılamamış” der.

Elli ciltlik Doğu’nun Kutsal Kitapları adlı külliyatı insanlığa armağan eden Filolog Max Müller ise “Hintle Yunan felsefeleri arasındaki benzerlik, insanı hayretten donduracak kadar büyük” demiştir.

Bora Ercan, Buda’dan Hatha Yoga’ya Yoga adlı kitabında “Hint felsefesi Batı felsefesinden geri, hurafelere dayanan, yeniliklere kapalı, tutucu bir felsefe değil, tam tersine çok güçlü bir dili, soyutlama yeteneği, kavramsal zenginliği, derinliği olan bir felsefedir.” der ve aynı kitapta Yunan kültürü ile Hint kültürünün ilk karşılaşmalarını, buradan doğan düşünsel etkileri, çok iyi aktarır.

Mircea Eliade Yoga, Ölümsüzlük Özgürlük isimli kitabında (s.74, Kabalcı) Batı kaynaklı bildiğimiz bilinç/dışı/altı kuramı ile ilgili kesin ifadeler kullanır: “Yoga psikanalizden çok önce, bilinçaltının oynadığı rolün önemini göstermiştir. Nitekim bilinçdışı alanın kendine özgü dinamizmini, yoginin aşması gereken en önemli engel olarak görür.”

Bu etkileşimler karşılıklı da gerçekleşir ancak; gün sonunda konu referans kullanmaya geldiğinde Batı’nın baskın geldiğini görürüz. Yoga felsefesi veya Budizm temelli kaynaklara, katıldığımız/yürüttüğümüz yoga/meditasyon temalı eğitimlerin içeriklerine baktığımızda Batılı düşünce sistemini adeta bir onay mekanizması gibi kullanabiliyor, sağlamalarımızı Batılı düşünürlerden alıntılarla da yapıyoruz. Bunun eleştirilecek bir tarafı olduğunu düşünmüyorum. Sadece bir noktaya dikkat çekmek ve küçük bir katkıda bulunmak istiyorum. Kavramları “ödünç” alırken bazen işaret ettikleri anlamlar üzerine karmaşa yaşayabiliyoruz.

“Bilinç, zihin, bilinçdışı, düşlemek, inkâr, benlik, algı gibi kavramlar, zaman çizgisinde Doğu’dan* Batı’ya doğru yola çıkmıştır.” dersem çok da ileri gitmiş olmam. Sanskrit ya da Pali dilinde ifade bulan bu kavramların ve daha pek çoğunun kadim metinlerde özel yeri vardır. Evrensel bilgi, birikerek coğrafi gezintisine devam edebildiği ve insanlığa dokunabildiği, insanlığı kapsayabildiği için evrenseldir.

İçinde yaşadığımız/büyüdüğümüz kültür ve maruz kaldığımız eğitim “sistemi” mutlaka düşünce ve ifade biçimlerimizi şekillendiriyor. Doğu felsefesini alışageldiğimiz kavramlarla anlamaya çalışıyoruz haliyle çünkü; çeviri kaynaklar okuyoruz bir yandan da.

Bilinçdışı mı Bilinçaltı mı?
Felsefeden beslenmediğini söylese de biliyoruz ki felsefenin yanı sıra edebiyatı, arkeolojiyi, resim sanatını kuramlarının merkezine alan Psikanalizin babası, bilinçdışı kuramını da ortaya atan kişidir. Freud, psikanalizi hem bir kuram hem de bir tedavi ve araştırma yöntemi olarak tanımlar. Sinema alanında yüksek lisans yaparken kişisel merakım nedeniyle de pek çok çalışmamın ve tezimin temel kaynağı psikanaliz kuramı olmuştu. Filmleri okuma araçlarımın başında bu kuram geliyordu. Psikanaliz edebiyata, resme, felsefeye, bilime, hayata bakma biçimi haline de gelebiliyor özetle.

Bilinçdışı, Freud’a ait bir kuram. Psikanaliz, pozitif bir bilim değil. Bunu da titizlikle bilmek ve kabul etmek gerekiyor. İstanbul Psikanaliz Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Derneği psikanalizi şöyle tarif ediyor: “Psikanalizin öngördüğü ruhsallık modeline göre, insan zihni bilinçli, yarı-bilinçli ve bilinçdışı katmanlardan oluşur. Ruhsal sorunların önemli bir kısmı bilinçdışında bulunan çatışmalardan kaynaklanır. Bu çatışmaların bilinçdışında tutuluyor olması, onların savunmalarla bilinçten dışarıya atılmasıdır.”

Bilinçdışı. Freud’un ana dili olan Almanca ile “Unbewußt”.
Freud’un 150. doğum günü vesilesiyle yapılan bir konuşmalar dizisinde Bülent Somay, Freudien açıdan bilinçdışı ve bilinçaltı arasındaki farkı şu şekilde açıklar:

“Freud İngilizceye çevrilirken bazı çevirmenler Subconscious (alt bilinç) demiş. Bugün kabul edilen çeviri Unconscious.

Freud’da bilinçaltı, ‘Henüz bilince çıkmamış, bilincin hemen altında duran, bilinç olmak üzere olan şey; Preconscious (önbilinç) gibi bir kavram.

Bilinçdışı ise başka.

Freud’un kullandığı kavram Unbewußt(…) ‘Un’ negatif ön takı, Bewußt “wissen”den türüyor. Wissen “bilmek”, Bewußt “bilinen” demek.

Unbewußt “bilinmeyen” demek. Aslında Freud’un temel kavramı bu.

Yani İngilizce’ye çok sadık bir çeviri Unknown olabilirdi: Bilinmeyen.”

(Freud Konuşmaları, Bülent Somay, Cogito, 2008)

Somay’ın çeviri/yorumu aklıma çok yatsa da olduğu gibi kabul etmek yerine bir iki kaynak tarayıp Almanca bilen akademisyen bir arkadaşıma danıştım. Bewußt “farkında, haberdar” demek bilgisini edindim.

Ancak aslında yine de bunlar birbirinden çok uzak anlamlar değil. Bir düşünceden, histen, anıdan haberdar olmak demek, onun farkında olmak, onu bilmek demek. Çeviriyi bu şekilde kabul etmek sorun teşkil etmeyecektir diye düşünüyorum.

Chitta ve Vasana
Chitta, Yoga felsefe sisteminde “bilinçaltı, hafıza” ve Vedanta düşünüşüne göre sadece “bilinçaltı” olarak geçiyor. Gündelik zihinle (Manas), duyulardan gelenlerin toplanıp algının oluşması ve bunların depolandığı yer olarak kabul ediliyor chitta. Sanskrit Glossary of Yogic Terms (Bihar School of Yoga) kaynak alındığında chitta’yı karşılayan şu tanımı görürüz:

Zihnin bilinçaltı ve bilinçdışı katmanlarını içeren bireysel bilinç.

Chitta temelli pek çok kavram vardır. Bunlardan bazıları:

  • Chittaprasada, zihnin dinginliği.
  • Chittaprasadana, zihnin huzuru-sükuneti.
  • Chitta shuddhi, zihnin arınması, bilincin saflığı.
  • Chitta vidya, psikoloji; zihin bilimi/bilgisi ve bilincin farklı halleri.
  • Chitta vimukti, zihnin esaretinden kurtulmuş bilinç ve bilincin farklı halleri.

Chitta vritti ise bunlar arasında biraz daha önemli olandır. Patanjali Yoga Sutralar’da Yoga’yı tanımlarken “Yogah chitta vritti nirodhah / Yoga zihindeki dalgalanmaların dinginleştirilmesidir” ifadesini kullanır. Korhan Kaya’nın çevirisiyle: “Zihin alanındaki oynaşmaların durdurulması Yoga’dır.”

Chitta vritti Sanskrit Glossary of Yogic Terms’de şöyle geçiyor:

“Hal veya ruh durumu, haleti ruhiye; heves, eğilim; hissetme, duygu”.

Patanjali Yoga Sutralar’da chitta vritti’nin, yani zihnin/aklın dalgalanmasının/oynaşmasının beş çeşidi olduğunu söyler:

  1. Doğru bilgi. 2. Yanlış bilgi. 3. Hayal etmek. 4. Uyuma. 5. Hafıza.

Yoga felsefe sistemini temel alarak söylemek gerekirse; bir nevi psişik organizmayı oluşturan bu vritti’ler acı vericidir (Buna kleşa deniyor). Eliade bilinç hallerini girdaba benzetir ve der ki “bunlar yok edilse bile bilinçaltında gömülü duran uçsuz bucaksız rezervlerden başkaları sökün ederler”. (Burada aslında Freudien kabul edişle bilinçaltının yanı sıra bilinçdışı da düşünülmeli.)

Buradan hareketle karşımıza başka bir kavram çıkar: Vasana. Eliade “Uçsuz bucaksız rezerv” olarak tabir ettiği bilinçaltını vasana ile karşılar ve ekler: “Vasana kavramı Yoga psikolojisinde temel öneme sahiptir; Patanjali’nin metninde ‘özgül bilinçaltı duyumları’ anlamına gelir.”

Korhan Kaya’nın Patanjali’nin Yoga Sutraları’ndaki çevirisiyle Vasana “hafızdan gelen etkiler”dir. Vyasa, vasanaların kökünün bellekte olduğunu belirtiyor. Eliade’nin hayata dair özet cümlesi çarpıcı: “Hayat, vrittiler halinde tezahür eden sürekli bir vasana boşalmasıdır. Psikolojik deyimlerle söyleyecek olursak, insan varoluşu bilinçaltının deneyimler aracılığıyla kesintisiz bir biçimde hayata geçirilmesidir”.

*(Yoga felsefesinin de çok etkilendiği Hindistan’ın en eski felsefi sistemi Samkhya, Yoga Darsana, Vedanta, Budizm)

Fotoğraf: Los Angeles, 2016

Nilüfer Eyiişleyen

2

Underground Yoga’dan ne anlıyorum?

İzmir’de Pure Nefes&Yoga’da Underground Yoga üzerine bir atölye çalışması yapacağım.

Güç ve efor gerektirdiğini düşündüğümüz asanaların içine kendimizi bırakarak, pranayamalar ile daha da derinleşerek etkiyi hissedeceğimiz bir çalışma…

Güçlendiren pozlarda bırakmak mümkün mü, bırakarak güçlenmek nasıl mümkün, bunu keşfedeceğiz.

Cildimizde, eklemlerde, kemiklerimizde, kaslarımızda, iç organlarımızda asanalar bize ne hissettiriyor, bunlara odaklanacağız.

Yerle ve hava ile temas eden bedenimizi fark edip, sadece burundan değil, parmak uçlarından, başın tepesinden nefes alma pratikleri yapacağız.

Bedenimizin bir ağacın kökleri gibi yeryüzünün katmanlarına doğru nasıl uzadığını asanalarda derinden hissedeceğiz.

Bu çalışmayı “Yoga pozlarında pranayamalar ve derin asana çalışmaları” olarak tarif ettim. Bunun için de özel bir Hatha Yoga serisi hazırladım. Hara bölgesi ve ayaklarımız ile köklenmeyi, omurgadan uzamayı ve hafiflemeyi deneyimleyeceğiz, bol bol ter atacağız ve nefes kapasitemizi keşfedeceğiz…

Evet, Underground Yoga’dan bunları anlıyorum; çünkü bunları deneyimledim. Önce hocam Bora Ercan ile yoğun yaptığım çalışmalarda, sonra hocamın hocaları Victor ve Angela ile yaptığım çalışmalarda tam olarak bunları hissettim. Ve bir süredir derslerimde bunları paylaşmaya çalışıyorum. Victor buna Underground Yoga ismini vermiş, ben de bu isimle bu çalışmaları sürdürmenin mutluluğunu yaşıyorum.

Aşağıda; atölye için Hatha Yoga ve Pranayama üzerine biraz daha detay var…

Atölyede anatomik olarak odaklanılacak bölgeler:

Hara bölgesi

Ayaklar

Omurga

Duygularımızı, geçmişimizi, hikayemizi taşıyan fiziksel ve enerji bedenimizde yoğun bir çalışma yapacağız.

Köklenerek açılarak, köklenerek fiziksel bedenimizden enerji bedenimize uzanarak…

Üç saatlik süre içinde çalışacağımız Yoga pratiğinin stili, Hatha Yoga olacak.

Hatha, güç, dayanıklılık anlamına gelir. Simgesel olarak Ha, Güneş; Tha, Ay’dır.

Güneş bedeni, ay da zihni temsil eder.

Ayrıca Ha, pranadır; Tha ise bilinç. Bu iki enerjiyi birleştirmek, bütünlemek ise Hatha Yoga’da amaçlanandır.

Bu çalışmada, asanalar içindeyken o pozu daha da derinleştiren, destekleyen, pozun kendisi olmamızı sağlayan pranayama çalışmaları yapacağız.

“Prana”, yaşam enerjisi demektir.

“Ayamaya”, genişleme, büyüme, düzenlemek gibi anlamlara gelir.

“Pranayama” nefes kapasitesini artırma, bir nevi yaşam enerjisinin akışına izin vermektir.

Pranayama çalışması esnasında bedenimize giren oksijen miktarını belli tekniklerle ayarlamak, vücutta çeşitli kimyasal değişikliklere neden olur. Pranayama ile toksinlerin atılmasını, solunum sisteminin sağlıklı işleyişini, dolaylı olarak sindirim ve boşaltım sisteminin sağlığını, sinir sistemini desteklemiş oluruz.

Pranayama çalışmalarımızda ve katman katman bedenimizin derinliklerine doğru uzanacağımız yoğun yoga pratiğimizde zihnimizi ve bedenimizi dengeleyip hafifliği hissedeceğiz.

Bu hal bizi meditatif bir alana taşıyacak ve çalışmamızı, yarım saatlik bir Ajapa Japa meditasyonu (Nefesin doğal sesi kabul edilen Soham mantrasının kullanıldığı bir meditasyon tekniğidir) ile tamamlamış olacağız.

—
Hatırlatmalar:

Çalışmaya çok tok karınla gelinmemesi, 2 saat önceden yemek yenmiş olması ve hafif, sindirimi kolay gıdalar alınması önerilir. Soğan, sarımsak, baharat gibi vücut sıcaklığını artıran besinler yenmemelidir.

Sevgili Sara Oktay ve Irmak Bayındır’a bu linkten ulaşabilirsiniz http://purenefesyoga.com/

ATTC

Nasıl yani? Bu akşam dersi başkası mı veriyor!

Yogaya, yıllar önce Bora Ercan’ın bir akşam dersine girerek başladım. Hariom, Kızıltoprak’taydı. O zamanlar bir ayağım yurt dışındaydı ve o ilk dersten sonra İstanbul’a her gelişimde 8.30’daki sabah pratiklerine koşarak gittim. Yaklaşık bir yıl böyle sürdü. Bu zaman içerisinde, yurt dışında gittiğim onlarca şehirde bir yoga stüdyosundan başımı içeriye uzatmayı bırakın, Hairom’da da sadece ve sadece Bora Hoca’nın derslerine girdim. Ne kayıp ama!

Evet kayıp. Bora Ercan gibi bir hocayı tanımak, derslerine girmek büyük kazanım ama başka eğitmenlerle çalışmamak da bir taraftan büyük kayıp. Mesela, yıllar sonra fark edecektim ki derslerine girmeyi çok istediğim bir yoga eğitmeni, tam da o sıralar Hariom’da ders veriyormuş. Kaçırmışım. Şimdi bu eğitmeni Türkiye’de yakalamak güç.

İstanbul’a kesin dönüşle birlikte, Hariom’un Beşiktaş’taki kardeş stüdyosuna kaydoldum. Om Yoga Merkezi’nde o dönem; Bora Ercan’dan yeni mezun eğitmenlere, Lale Batur’dan Monika Tuğutlu’ya, Nazan Gazanfer’den hala eğitimlerde ve stüdyolarımızda birlikte çalıştığımız Sanem Önder’e kadar çok değerli eğitmenler vardı. Bu kez aynı hataya düşmedim. Hemen hemen tüm derslere girdim, herkesle tanıştım, çalıştım. Bunu, eğitmen olma motivasyonu ile yapmıyordum. Sadece yoga yapıyordum.

Kendisinden temel dersler aldıktan kısa bir süre sonra Monika, İstanbul’dan ayırıldı. Hala ondan öğrendiğim pek çok bilgiyi temel olarak alıyorum. Canım Lale Hocam. Yıllarca derslerine girdim. Bir yoga dersinde “nefes”in ne olduğunu, dengelenme hissini, tüm ders boyunca kaşımı gözümü oynatmadan tamamen meditatif bir şekilde asana pratiği yapmayı, ondan öğrendim. Ve o da İstanbul dışında yaşıyor şimdi. Nazan Hocam’ın disiplini, net yönlendirmeleri, bir yoga dersinde güvende hissetmek üzerine düşünmemi sağladı, çünkü Nazan Gazanfer bana bu hissi verdi ve kendisi de artık Om Yoga’da değil. Sevgili Sanem’i, Bora Ercan’ın olmadığı zamanlarda onun yerine ders verirken tanıdım, ilk Yin dersimi kendisinin uzmanlığında deneyimledim, çok güzeldi.

“Bora Hoca yok mu!?”

Bir akşam stüdyoya Bora Hoca’nın dersi diye gittim ve onun yerine “Sanem dersi verecek” dediler. Bunun pek çok nedeni olabilir. O dersin eğitmeni bir eğitimdedir, şehir dışındadır, hasta olabilir vs. Bu haber, bende hiçbir duyguya neden olmadı. Birincil niyetim Bora Ercan’la yoga yapmak değil, günün o saatinde orada yoga yapmaktı. İkincil niyetim elbette çok sevdiğim, kendisinden çok şey öğrendiğim için Bora Hoca’nın dersinde yoga yapmaktı ama birinci niyet daima öncelikli oldu. Bunun da böyle olması gerektiğini, çok net ve kesin cümlelerle ifade etmekten kaçınmıyorum ve bu algı genel geçer olmalıdır diyorum.

“Matkap mantrasıyla” yoga

Yoga yapmaya niyetli olan biri; kişiden, zamandan, mekandan bağımsız olarak kendi pratiği için o matın üzerine çıkabilmeli. Om Yoga’da dersime katılan sevgili üyelerimizle, hemen bitişiğimizde yıkılıp yeniden yapılan binanın inşaat seslerine rağmen istikrarlı bir şekilde derslerimizi sürdürmüştük. Yoga yaparken stüdyomuzun duvarı da delindi, bahçeye koca koca taşlar da düştü, gürültüyü hayal bile edemezsiniz… Dersler bir ya da iki kez ertelendi, bunun dışında herkes bilerek ve gördüğüm kadarıyla yoga yapmaya koşulsuzca niyet ederek oradaydı. Zamandan, mekandan bağımsız. Eğitmenden de bağımsız. Çünkü haftanın her günü aynı saatte, farklı eğitmenlere, aynı gürültüye, aynı katılımcılar gelmeye devam etti.

Bir yoga eğitmeninin bilgisi, deneyimi, enerjisi elbette önemli ve belirleyici ama; öncelik kendi enerjiniz. Enerjinizi nereye nasıl yönelttiğiniz. Günlük hayatımız/günlük zihnimiz zaten koşullanmalarla dolu. Pek çok şeyi düşünmeden ezbere yapıyoruz ve bir süre sonra, akşam 7’deki x hocanın x dersine gitmek de bir ezbere dönüşüyor. İşten çık, haldır haldır koş, koşarken derse, dersin eğitmenine koşullan, yetmedi ders çıkışını planla… Çoğu zaman da bunu bilinç düzeyinde dahi yapmıyoruz.

Neyse konu şu; bu koşullanmalarla stüdyoya gelince, seni başka bir eğitmen karşıladığında ne yaparsın ya da ne yapmalısın ya da ne yapıyorsun, farkında mısın?

Bir yoga öğrencisi olarak bu konudaki sürprizler karşısında hiç yıkılmadım. Bir süre sonra eğitmenlik yapmaya başlamamla birlikte başka bir şey deneyimledim. Ben de artık Bora Ercan’ın ya da farklı hocalarımın/arkadaşlarımın yerine dersler veriyorum ve o derse gelen bazı kişilerin, karşılarında x hocayı değil de beni görünce bu durumu nasıl yaşadıklarını izliyorum. Benim açımdan nahoş bir deneyim ama bir o kadar da ilginç. Gerçekten şaşırıyorum. Ortalık birbirine katılıyor: “Nasıl olur da her hafta bu dersi veren eğitmenin bugün bu dersi vermeyeceğini önceden haber vermezsiniz” diye… Stüdyolar eğitmen değişikliğinde programlarını güncelliyor. Ders iptal olmadığı sürece ise kimse özellikle aranmıyor ya da kimseye özel mesajlar yollanmıyor çünkü önemli olan ders programı ve o derse uygun eğitmenin ders verecek olması, dersin iptal olmaması.

Bu reaksiyonların, o sırada dersi verecek olan eğitmene saygısızlık kısmını bir cümle ile geçeyim hadi ama “hayal kırıklığını” bu kadar gürültülü yaşayan, kendini ite kaka beş karış surat ve önyargılarla derse sokan katılımcının yaptığı yogaya ne demeli? Ona bir faydası olur mu? Bilemiyorum. “Belki ilerleyen dakikalarda nefesine ve bedenine yöneltebiliyordur zihnini” ama aynı kişileri aynı tepkileri gösterirken görmek beni biraz umutsuzluğa sürüklüyor.

Lafı uzatmayayım ve şunu son olarak söyleyeyim…

Efendim Türkiye’de işini ciddiyetle yapan pek çok yoga stüdyosu ve çok kıymetli eğitmenler var. Yetiştirilen bizim gibi yeni nesil eğitmenler de çok titiz eğitimlerden geçiriliyor. Kaldı ki Om Yoga ve Hariom gibi köklü, ciddi iki kurumun kurucusunun yani Bora Ercan’ın ekolünden, “kula”sından gelen bizler, tesadüfen bu stüdyolarda ders vermiyoruz.

Çok çalışıyoruz, eğitim bitmiyor, çok okuyoruz, araştırıyoruz, karşılaştırıyoruz, konuşuyoruz, kendimizi bu işe adamış bir şekilde her seferinde yepyeni bir enerji, bir öncekinin üzerine eklenmiş yeni bilgiler ve biraz daha artmış deneyimlerle o matın üzerine, katılımcılarımızın karşısına çıkıyoruz. Evet bu, hem bizim titizliğimiz ve disiplinimiz, hem de bizi yetiştiren, geldiğimiz Yoga Ailesi’nin bize öğrettiği, her şeyden önce mesleki ahlak meselesidir. Değerli katılımcılarımızın da öncelikle yargısız bir zihinle en azında bu emeğe ve paylaşıma ama en çok da kendilerine saygı duyarak dersin yönlendiricisi kim olursa olsun, tüm bedeni, ruhu ve nefesiyle orada olmalarını diliyoruz.

Başucu kitaplarımızdan olan Mircea Eliade’nin kitabı “Yoga-Ölümsüzlük ve Özgürlük”den bir cümle ile bitsin yazı:

“Koşullanmamış bir oluş haline yeniden doğmak. Kurtuluş, mutlak özgürlük budur” (s. 28)

Sevgiler

Nilüfer Eyiişleyen